In mijn jeugdjaren bracht ik veel tijd door bij de IJzeren Man, een recreatieplas in het Brabantse Vught. In de wintermaanden om te schaatsen, in de zomer om heerlijk te zwemmen. Of om er te wandelen door de prachtige bossen rond de grote plas. Dat dit deel van Vught een berucht verleden kent, ontging mij toen. Het Brabantse dorp pal onder Den Bosch heeft echter een sterke historische band met de Tweede Wereldoorlog. Vlakbij de IJzeren Man en de Vughtse Lunetten (19e eeuwse vestingwerken) bevindt zich namelijk Kamp Vught, een voormalig SS-concentratiekamp.
Begin februari waren we er voor het eerst in vele decennia. We maakten een schitterende tocht langs het water en door prachtige bos- en heidelandschappen. Maar deze keer pakten we ook Kamp Vught mee. Een plek om stil te staan bij de verschrikkelijke gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog.
Onze wandeling bij de Vughtse Lunetten
Onze weerapp toont voor vandaag vorst in de vroege ochtend maar ook veel zonneschijn. Tijd voor weer een wandeling bij een heerlijke winterzon! We zoeken op de wandelzoekpagina naar een wandeling in Noord-Brabant. Hier komen we namelijk niet zo vaak terwijl we er toch zo heen rijden. De wandelroute die we spontaan uitkiezen is er een bij Vught waar ik mijn middelbare schooltijd doorbracht. De routebeschrijving die we raadplegen noemt recreatieplas de IJzeren Man, maar ook de 19e eeuwse lunetten die daar vlakbij liggen. En het museum van Kamp Vught. Onze aandacht is getrokken.
We beginnen onze wandeling aan de Kampdijk bij het afwateringskanaal van ‘s-Hertogenbosch-Drongelen. Per abuis steken we het kanaal over maar dankzij de goed werkende gps-track merken we snel onze vergissing op. Terwijl we teruglopen naar de brug over het kanaal zien we je een jongeman op zijn knieën gaan voor een jonge dame. We passeren het tweetal maar niets uit de verbale en non-verbale gedragingen duidt op een verlossend “ja”. Ook als we iets later omkijken, zien we het stel naar het kanaal staren. We hopen voor de kandidaat-bruidegom dat het zonnetje alsnog spoedig gaat schijnen. Zoals de heerlijke winterzon dat ook bij onze wandeling verder langs het kanaal doet.
De acht Vughtse Lunetten
Pal voordat de route ons het bos in stuurt komt een vrouw van onze leeftijd ons tegemoet. Ze wordt vergezeld door maar liefst zes pikzwarte, langharige honden. De honden zien er voor ons identiek uit. Hun baasje geeft echter aan dat het toch echt gaat om drie generaties. We vervolgen onze wandeling over de kampdijk tot we uitkomen bij een soort van vijver, midden in het bos. Bij de waterkant staan twee wandelaars druk te discussiëren over welke richting ze op moeten. Ze willen naar Kamp Vught en zijn de oriëntatie volledig kwijt. We werpen een blik op onze gpx-viewer en zien dat we nu bij de bovenste van de acht Vughtse Lunetten zijn. Het tweetal is hierdoor geholpen want snel daarna slaan ze linksaf een bospad in, op weg naar hun bestemming.
Midden 19e eeuw werden in opdracht van koning Willem II een achttal lunetten, halve maanvormige vestingwerken, gebouwd. Ze vormden een verdedigingslinie die deel uitmaakte van de Stelling ‘s-Hertogenbosch. Slechts vier zijn er in 180 jaar tijd overgebleven. Een daarvan zien we verscholen tussen de bosschages liggen. Eigenlijk is het meer een opgetrokken aarden wal die we zien. Zo met de gracht eromheen en de vele eiken langs de smalle paden, ziet het rijksmonument er interessant uit. Deze lunet is één van drie lunetten gelegen aan de Vughtse Heide. Die locatie was niet toevallig. De heide was namelijk een perfecte plek voor een legerkamp: Kamp Willem II.
Kamp Vught
De route voert ons rechtsaf, helemaal om de lunet heen, waarna we een wachttoren bereiken van het voormalige Kamp Vught. We hebben door de jaren heen meerdere concentratiekampen uit de Tweede Wereldoorlog bezocht. Toch is de aanblik van de hoge prikkeldraadversperringen en de vele wachttorens opnieuw aangrijpend. Kamp Vught werd in 1942 gebouwd omdat de andere twee Duitse concentratiekampen in Nederland, Amersfoort en Westerbork, geen capaciteit meer hadden.
We duiken het aangrenzende museum in. Aan de hand van de expositie ‘Kamp Vught: zeven seizoenen en 32.000 verhalen’ krijgen we een indruk van het leven in het kamp. Het zijn met name de vele, persoonlijke verhalen en foto’s die grote indruk op ons maken. Vervolgens worden we door de audiotour naar buiten geleid waar we een deel van het oorspronkelijke kampterrein te zien krijgen. De wachttorens blijken reconstructies, het crematorium is authentiek. Al was Kamp Vught meer een werkkamp en geen vernietigingskamp zoals Auschwitz, de ovens vervullen ons van afschuw. De plek doet ons wederom beseffen dat vrijheid een zeer groot goed is. En dat wat er in de jaren 40 van de vorige eeuw is gebeurd, nooit meer ergens op aarde mag gebeuren.
Ons bezoek aan het bijzonder goed opgezette museum sluiten we af met barak 1B, de enige overgebleven authentieke barak. Hier worden we meegenomen door vier periodes, te beginnen met de jaren 1943 en 1944 toen het kamp nog een concentratiekamp was. In de periode direct na de bevrijding van Zuid-Nederland werd het kamp een interneringskamp. Ook werd het een tijdelijke opvang voor mensen in de grensstreek die hun huis tijdelijk moesten verlaten. In de jaren 50 vervolgens kwamen 3.000 Molukse KNIL-militairen en hun gezinnen er verblijven.
Recreatieplas de IJzeren Man
De wandeling vanuit het museum en barak 1B voert ons verder naar de tweede lunet. Van juni tot en met september 1944 werden hier in totaal 329 ‘saboteurs’ veelal zonder enige vorm van rechtspraak ter dood gebracht. De namen staan op het gedenkteken. Elk jaar wordt op deze plek op 4 mei ’s avonds een openbare herdenking gehouden.
In gedachten verzonken passeren we een militair oefenterrein en de derde lunet aan de Vughtse Heide. Snel daarna komen we uit bij het grote strandhuis van de IJzeren Man. Deze waterplas is van oorsprong een zandafgraving uit eind 19e eeuw. Het zand was bestemd voor de aanleg van spoorbruggen en voor de ophoging van een woonwijk in Den Bosch. De zandwinning vond in het begin nog manueel plaats. Later kwam een stoombaggermolen. Arbeiders die bang waren hun baan te verliezen gaven de baggermolen de scheldnaam IJzeren Man. Toen er geen zand meer gewonnen werd vulde de grote kuil zich langzaam met grond- en regenwater. Rond de jaren 30 van de vorige eeuw werd van de plas een natuurzwembad gemaakt. Er werd zelfs een hotel gebouwd. In het Nationaal Monument Kamp Vught vind je nog foto’s uit die periode. De IJzeren Man leek toen echt een mondaine badplaats.
We wandelen volledig om het kunstmatige meer heen. Er komen veel goede herinneringen bij mij boven. Herinneringen aan al die – in mijn beleving – honderden keren dat ik daar als middelbaar scholier te vinden was. En ook nu kan ik genieten van de fraaie bossen en het continu prachtige uitzicht op de kleine strandjes en het spiegelgladde water.
De heide bij de Vughtse Lunetten
Tijdens het laatste deel van de tot dusver schitterende wandeling worden we getrakteerd op bossen en prachtige, kleine heidevelden. Ruim vijf eeuwen geleden vond hier een bijzonder grote veldslag plaats. Nog geen twintig jaar later ontstond een groot heidelandschap als gevolg van massale boskap. Men vermoedt dat de boskap nodig was voor de aanleg van verschillende schansen en kwartieren langs de verdedigingslinie van Den Bosch. In de eeuwen die volgden ontstond er een grove dennenbos. De heide is nu deels militair oefenterrein. Terwijl wij er wandelen lijkt de bosrijke heide meer een groot hondenuitlaatgebied.
Kort hierna bereiken we weer het startpunt van de wandeling. Het beoogd bruidspaar is verdwenen, zo ook de hondenbezitter met haar zes trouwe viervoeters. Maar de herinneringen aan vroeger tijden en de indrukken die we in Kamp Vught hebben opgedaan, zijn blijvend. Wat een fijne en vooral ook indrukwekkende wandeltocht hebben we gemaakt. Eentje die beslist in onze top 10 van wandelingen in Nederland thuishoort!
Antwoorden op praktische vragen over de wandeling bij de Vughtse Lunetten
De wandelroute is 20 kilometer maar deze is eenvoudig in te korten. Zo is de wandeling die we in deze blog hebben beschreven slechts 12 kilometer lang. Het merendeel van de route gaat over onverharde paden.
Wij vonden de wandelroute op de wandelzoekpagina maar daar wordt verwezen naar de site van de paadjesmakers.nl. Je kunt hier een routebeschrijving tegen betaling bestellen. Wij zelf hebben gebruik gemaakt van de gratis gps-track (gpx-bestand). De gps-track gaat uit van de oorspronkelijke route van 20 kilometer van en naar het treinstation van Den Bosch. Wil je net als wij de ingekorte wandeling van 12 kilometer lopen, download dan hier het gpx-bestand van onze wandeling.
De officiële wandeling begint en eindigt bij het centraal station van Den Bosch. Het start- en eindpunt van de in deze blog beschreven wandeling is bij de kruising van de Kampdijk en de Kampdijklaan bij restaurant ‘t Misverstant. Kom je met de auto dan kun je die kwijt in een van de onverharde parkeervakken aan de Kampdijk. Kom je met het OV en wil je niet de volledige 20 kilometer wandelen? Neem dan bus 207 vanaf het centraal station van Den Bosch naar bushalte Willem de Rijkelaan in Vught. De rit duurt 11 minuten. Vanaf de bushalte zit je zo op de route.
De toegangsprijs voor het Nationaal Monument Kamp Vught is 12 euro per persoon. Heb je een museumkaart dan is je bezoek gratis. Meer informatie over het museum vind je op de website van Museum Kamp Vught.
Ga uit van minstens een uur tot anderhalf uur om zowel de exposities in het museumgebouw als het kampterrein en barak 1B te bekijken. De fusilladeplaats bevindt zich overigens niet bij het museum maar in het bos en direct aan de route.
Aan zowel de lange als de ingekorte route bevinden zich redelijk wat horecagelegenheden. Bij de in deze blog beschreven wandeling is ‘t Misverstant het eerste restaurant dat je tegenkomt. Vervolgens kun je voor een kopje koffie of iets dergelijks terecht bij het museumcafé van Kamp Vught. De eerstvolgende twee etablissementen vind je naast elkaar aan de IJzeren Man: Strandhuys IJzeren Man en Madame Zita. De laatste locatie aan onze route voordat je weer terug bent bij het startpunt is Brasserie 155. Het is ons echter niet duidelijk of je hier ook terecht kunt voor een eenvoudig kopje koffie.
In de omgeving van Vught kun je mooie wandelingen en fietstochten maken. Zo ben je met de fiets bijvoorbeeld snel bij de Drunense Duinen waar je heerlijk kunt wandelen. Kom je niet uit de buurt, dan is het wellicht een leuk idee om een overnachting in de omgeving te boeken. Je kunt dan in twee of drie dagen veel van de fraaie omgeving ontdekken. Er is voldoende accommodatie te vinden. Wat dacht je bijvoorbeeld van een idyllisch gelegen huisje in de natuur?
