In Polen waren er ten tijde van de bezetting door de Nazi’s vele werk- en vernietigingskampen. De meest beruchte waren die van Auschwitz. De directe aanleiding voor de bouw van deze kampen was het gebrek aan capaciteit voor de grote aanvoer van gedeporteerde joden en gevangenen (waar onder Roma, Polen en Russische krijgsgevangenen). Om de kampen te kunnen bouwen werden huizen en de grond van de Poolse bewoners van enkele plaatsen in de omgeving van Oswiecim onteigend. Het eerste transport bereikte Auschwitz vervolgens in juni 1940.
In totaal zijn er 1,3 miljoen mensen naar Auschwitz gedeporteerd waarvan er 1,1 miljoen zijn vermoord. Ruim 90 procent van alle slachtoffers waren joden. De kampen waren daarmee het centrum van de Holocaust tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Auschwitz: verzamelnaam voor diverse werk- en vernietigingskampen
In totaal bestond het Auschwitz-complex uit bijna 50 kampen. Wij bezochten er twee, namelijk Auschwitz I (Stammlager) en het nabij gelegen Auschwitz II (Birkenau). Samen met het werkkamp Auschwitz III (Monowitz) en een aantal subkampen kregen de kampen de verzamelnaam Auschwitz. Wat we daar aantroffen is nauwelijks te vatten of uit te drukken. Het best bewaarde bewijs van genocide en de wreedheid waartoe de mensheid blijkbaar in staat is, is daar letterlijk tastbaar.
Enkele dingen zijn ons bijzonder bijgebleven van ons bezoek. Allereerst dat zo’n 90% van alle omgebrachte joden direct bij aankomst in het kamp al naar de gaskamers ging. Dit gebeurde met name aan het einde van de oorlog. Ten tweede dat er naar verhouding veel gevangenen zijn overleden door onmenselijk wrede behandeling, marteling en medische experimenten. En verder dat de crematieovens overuren draaiden en het aantal doden op een gegeven moment niet meer aankonden waardoor de vele lijken ’s nachts vlakbij de barakken werden verbrand.
In de beginjaren van de oorlog werden deze verschrikkingen met uiterste precisie volgens duidelijke richtlijnen en procedures uitgevoerd, en vervolgens nauwkeurig gedocumenteerd. Aan het einde van de oorlog was de toestroom zo groot dat registratie niet meer mogelijk was.
Auschwitz I (Stammlager)
Dit eerste en oudste kamp bevindt zich op het terrein en in de gebouwen van een vooroorlogse, Poolse kazerne. Er verbleven hier tussen de 15.000 en 20.000 gevangenen. Daarnaast bevond zich hier het centrale arbeidsbureau, een eenheid van de Gestapo, de garnizoensadministratie, centrale bevoorradingsmagazijnen en enkele werkplaatsen.
De barakken zijn nog goed bewaard gebleven. Zo ook de wachttorens en de vele kilometers aan stroomdraad. In enkele van de stenen barakken vind je schoenen, koffers, kammen, brillen en andere eigendommen van de gevangenen. Misschien wel een van de meest lugubere overblijfselen van de overledenen vonden we de bijna twee ton aan afgeschoren haar van vrouwelijke gevangenen. Het ligt daar achter glas opgestapeld tot aan het plafond.
In dit kamp hebben ze direct naast de plek waar voormalig kampcommandant Rudolf Höss in 1947 werd opgehangen, ook een gaskamer met bijbehorende crematieovens gereconstrueerd. Huiveringwekkend om hier een kijkje te nemen, ook al weet je dat het “slechts” een reconstructie is.
Auschwitz II (Birkenau)
Birkenau werd in 1941 in het dorpje Brzezinka gebouwd. In eerste instantie moesten daar de Russische krijgsgevangenen dwangarbeid verrichten.
Na experimenten met het gas Zyklon B in Auschwitz I (Stammlager) bleek dat dit gas effectief was om op grote schaal mensen te vermoorden. Het kamp Stammlager had echter te weinig capaciteit. Het nieuwe Birkenau, dat ontworpen was om 100.000 gevangenen te herbergen, had wel capaciteit genoeg om de massamoorden uit te voeren.
Het bestemmingsplan werd om die reden gewijzigd. De krijgsgevangenen moesten uitwijken naar een ander kamp en Birkenau zou het grootste vernietigingskamp van het Derde Rijk moeten worden. Dit gebeurde overigens pas toen kampcommandant Höss een oplossing had gevonden voor het probleem van de grote aantallen lijken. Deze werden eerst nog in grote kuilen gegooid maar de stank van ontbinding was zo sterk dat Höss crematoria liet bouwen. Birkenau staat als enige vernietigingskamp op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.
Zodra je bij het kamp aankomt valt de enorme leegte en uitgestrektheid van het terrein op. Pal voordat het Rode Leger de nog in leven zijnde gevangenen kwam bevrijden, hebben de Nazi’s veel magazijnen (Kanada genoemd, als verwijzing naar het beloofde land) waar de eigendommen van de gevangenen werden bewaard, alsook de gaskamers en crematoria opgeblazen.
Wat overgebleven is, zijn enkele barakken, wachttorens, hekwerken van prikkeldraad, de betonnen ruïnes van de gaskamers en de lange, doodlopende treinsporen met aan weerszijden een perron. Tijdens de erbarmelijke treinreis naar het kamp werd de gevangenen een verfrissende douche in het vooruitzicht gesteld. Oude zwart-witfoto’s in het kamp laten zien hoe de gevangenen bij aankomst direct richting de gaskamers werden gedreven, terwijl hun koffers uit de treinen werden gegooid om later te worden geplunderd. Mensen namen al hun kostbaarheden mee omdat hen een plek op aarde werd voorgespiegeld waar ze een nieuw leven konden opbouwen.
Praktische informatie
Tours
Het beste kun je gewoon je eigen tour organiseren. Boek ruim van te voren online een kaartje en neem op de dag zelf de bus vanaf het centraal busstation van Krakau naar het busstation van Oświęcim. Je bent dan flexibeler in je tijd maar bovendien is dit veruit de goedkoopste optie. Je bent in dit geval slechts 60 PLN kwijt voor een 3,5 uur durende tour met een Engels sprekende gids. Wil je geen gids dan mag je zelfs gratis naar binnen. Reken voor het vervoer op ongeveer 24 PLN. Meer informatie.
Boek je een tour via een reisbureau in de stad (of online) dan ben je doorgaans tussen de 120 en 160 PLN kwijt. Wij zelf waren te laat toen we tickets op de website van het museum wilde boeken. Om die reden waren we aangewezen op een groepstour die we uiteindelijk geboekt hebben bij GetYourGuide. Overigens, als je er op tijd bij bent kun je via GetYourGuide ook individuele tours boeken!
Daarnaast kun je bij hen ook een combinatie van meerdere tours op één dag boeken, zoals een bezoek aan Auschwitz en de zoutmijn van Wieliczka. Het grote voordeel is dan dat je je niet druk hoeft te maken over het vervoer en niet in lange wachtrijen hoeft te staan.
Hoe er te komen
Als je zowel Auschwitz I als II wilt bezoeken, reserveer hier dan de hele dag voor aangezien de reisafstand anderhalf uur is van en naar Krakau. Beide kampen liggen slechts enkele kilometers van elkaar vandaan. Je kunt hierbij gebruik maken van een gratis pendeldienst.
Als je geen tour hebt geboekt is de bus je beste optie om naar Auschwitz te gaan. Vanaf het centraal busstation in Krakau vertrekt er met grote regelmaat een bus die je voor 12 PLN enkele reis in 1 uur en 25 minuten naar het hoofdstation van Oświęcim brengt. Van hieruit is het een korte wandeling naar het kamp. Bekijk hier de dienstregeling.
