Kamp Westerbork mag je in Drenthe niet overslaan
Kamp Westerbork mag je in Drenthe niet overslaan
Een van de meest indrukwekkende plekken in Nederland is Kamp Westerbork bij Hooghalen. Een bezoek aan deze plek is aangrijpend. Het laat ons beseffen welk voorrecht we hebben om te mogen leven in vrijheid. Daarnaast dringt hier oorverdovend door dat we altijd op onze hoede moeten blijven voor fascisme, extremisme en discriminatie. Want wat er in de donkere veertiger jaren is gebeurd, mag nooit meer plaatsvinden.
Geschiedenis van Kamp Westerbork
Altijd had ik gedacht dat Kamp Westerbork door de Nazi’s is gebouwd om als doorgangskamp te fungeren. Bij het bezoek kwam ik erachter dat de Nederlandse regering het kamp al in 1939 had geopend. Het diende toen als opvangoord voor Joodse vluchtelingen uit Duitsland.
In de zomer van 1942 namen de Nazi’s het kamp over. Vanaf dat moment werd Kamp Westerbork de plek waar opgepakte Joden naartoe werden gebracht. De meesten bleven kort in Westerbork. Anderen bleven er wel enkele maanden of jaren. Wekelijks vertrok op dinsdag een trein naar een van de vernietigingskampen. De meeste transporten gingen naar Auschwitz en Sobibor. Maar ook Bergen-Belsen en Theresienstadt konden het eindpunt zijn.
Na de Tweede Wereldoorlog gebruikte men het kamp als gevangenis voor NSB’ers en collaborateurs. Daarna werd het een militair kamp. Vanaf 1951 diende het als repatriëringskamp voor Indische Nederlanders. Het kamp kreeg kort daarna een nieuwe bestemming als woonoord Schattenberg voor oud KNIL-militairen van Zuid-Molukse afkomst en hun families. Deze bestemming had het tot 1971.
Hierna kreeg het terrein de functie van radiosterrenwacht. Die 14 immense radiotelescopen staan er nu nog steeds, aan de rand van het herinneringsterrein. Persoonlijk vind ik het een bizarre combinatie. Aan de ene kant liggen onuitwisbare herinneringen aan de donkerste periode uit de Nederlandse geschiedenis. En aan de andere kant van het terrein speuren 14 levensgrote antennes de ruimte af op zoek naar buitenaardse levenstekens.
Stille getuigen
Het Kamp Westerbork is een sobere herdenkingsplek. Maar de stille getuigen van het onheil dat zich hier heeft afgespeeld, zijn overal zichtbaar.
Voor ons waren de briefkaarten die de noodlottigen uit de wagon gooiden, het meest indrukwekkend. Bij veel van die brieven denk je dat de schrijver nog geen idee heeft wat zijn lot zal zijn. Het gaat soms over alledaagse dingen, alsof iemand doorreist op vakantie naar de volgende bestemming. Felicitaties worden overgebracht, men vraagt of men familie nog even de groeten wil doen. Nergens blijkt dat men weet dat deze onheilspellende treinreis het begin van het einde is.
Schrijnend is het poststempel op een van die afscheidskaarten. “WHN Loterij, uw kans is 1 op 3”. De schrijver had echter nauwelijks een kans op overleving. Van de 107.000 personen die in Westerbork verbleven, hebben slechts 5.000 mensen het kunnen navertellen.
107.000 namen
Uit de zuil bij twee wagons klinkt onafgebroken het voorlezen van 107.000 namen. Iedereen die op transport is gegaan, wordt op deze wijze herdacht. Iedere dag, ieder uur, iedere minuut klinken hun namen. Zodat we hen nooit zullen vergeten.
Uit andere zuilen klinken persoonlijke verhalen. Hoe blij iemand kan zijn dat haar naam en die van haar kinderen niet is omgeroepen. Dat betekent dat ze niet op de trein moeten. Het zal uitstel van executie blijken. Maar hoop deed ook toen leven.
102.000 gedenkstenen
Verderop het terrein staan 102.000 gedenkstenen. Zij staan op de vroegere appèlplaats van Kamp Westerbork. Zij herinneren aan de 102.000 Joden, Roma en verzetsstrijders die zijn gedeporteerd en niet meer levend zijn teruggekeerd.
De stenen zijn geplaatst op een denkbeeldige kaart van Nederland. Want de gevangenen die vanaf hier op transport gingen, kwamen uit alle windstreken van Nederland.
Nationaal Monument
Op de plek waar de treinen naar de vernietigingskampen vertrokken staat sinds 1970 het Nationaal Monument. De balk van het stootblok is diep rood geverfd. Een waarschuwing tegen fascisme en onderdrukking. Vanaf dat punt lopen twee spoorrails over 97 bielzen. Zij herinneren aan de 97 Jodentransporten die Nederland zijn vertrokken. De spoorrails, verwrongen en op het oog kapotgeschoten, eindigen in de lucht. Als twee armen die iemand wanhopig omhoog houdt als hij hoort dat hij wordt afgevoerd.
Achter het stootblok staat een wand met keien. Van de verte lijkt het of er allemaal schedels liggen. Dat is ook wat de ontwerper Ralph Prins wilde uitbeelden. Net als de stilte die over het kamp viel als de volle goederenwagons dinsdags uit het zicht verdwenen.
Prins was zelf een gevangene in Kamp Westerbork. Hij is een van de weinigen die de deportatie en het verblijf in Theresienstadt kon navertellen. Later heeft hij diverse oorlogsmonumenten ontworpen. Maar het Nationaal Monument in Kamp Westerbork is wel zijn bekendste herinnering aan die verschrikkelijke tijd.
Huis van de commandant van Kamp Westerbork
Het enige originele bouwwerk van het Kamp Westerbork is het voormalige huis van de kampcommandant. Vanaf hier werden de planningen gemaakt voor de transporten. Het gebouw uit 1939 staat symbool voor de Naziterreur. Om het huis te beschermen tegen de weersinvloeden staat het onder een enorme glazen “stolp”.
Naast het huis staan op diverse informatieborden de achtereenvolgende kampcommandanten afgebeeld. Verbijsterend is het om te lezen dat enkelen een zeer lichte gevangenisstraf hebben gekregen. Sommigen zijn helemaal niet veroordeeld. Men verschool zich achter het “Ich habe es nicht gewusst”. Zij waren alleen verantwoordelijk voor de opvang van de gedetineerden en een snel en efficiënt transport. Wat er daarna gebeurde, was niet hun zaak.
Kamp Westerbork: een plek om nooit te vergeten
Het bezoek aan Kamp Westerbork mag eigenlijk niet ontbreken aan je vakantie in Drenthe. De herinnering aan de 107.000 personen moet levend gehouden worden. Het is een indrukwekkende plek, waarbij we ons gelukkig mogen prijzen dat we in vrijheid leven. Eens te meer dringt bij het bezoek door dat we dit nooit meer mogen laten gebeuren.
Kamp Westerbork bezoeken
- Het Kamp Westerbork ligt bij Hooghalen in Drenthe. Het adres van de ingang en de parkeerplaats is Laaghalen 8 in Hooghalen.
- Bij de ingang is het museum van Kamp Westerbork (gesloten in coronatijd). Het museum toont onder andere originele filmbeelden, afscheidsbrieven, een maquette van het kamp en een ingerichte barak. De toegang voor het museum bedraagt € 9,95 per persoon.
- Het voormalige kampterrein ligt minder dan 3 kilometer verwijderd van het museum. Er lopen twee gemarkeerde routes naartoe over verharde wandelpaden. Normaal gesproken rijdt er ook een pendelbus van het museum naar het terrein. In coronatijd was dit niet mogelijk.
- Een bezoek aan het kampterrein is gratis. Het kampterrein ligt in een mooi wandelgebied van de Boswachterij Hooghalen.
- Het is zeker de moeite waard om het bezoek te combineren met een wandeling. Ook om de gedachten na het indrukwekkende bezoek even te verzetten.
- Omdat een deel van het terrein nu in gebruik als radiosterrenwacht, moeten mobiele telefoons in een straal van 2 km van de telescopen uitstaan.
