We hadden er al zoveel verhalen over gehoord. Over de gigantische omvang en de invloed van de Abdij. Onze nieuwsgierigheid naar dit ‘Tweede Rome’ was al gewekt door de berichten die we tijdens ons bezoek aan de basiliek van Vézelay vernamen. Stap mee in onze verkenningstocht door een stad waar de geschiedenis nog tastbaar door de straten waart. We leiden je rond door Cluny en de Abdij van de stad.
Cluny: Meer dan een Abdij
De stichting van de Abdij in 910 door Willem I van Aquitanië was het startschot voor een ongekende bloei. Cluny stond onder het directe gezag van de paus in Rome. Dat gaf de stad een unieke en immense invloed. De Cluniacenzer Orde, gebaseerd op een striktere naleving van de Regel van Benedictus (‘Ora et Labora’ – bid en werk), verspreidde zich razendsnel. Tegen de 12e eeuw had Cluny de leiding over 1.400 kloosters met zo’n 10.000 monniken in heel Europa. Daarmee ontstond een netwerk dat zijn gelijke niet kende. Het was niet alleen een spiritueel, maar ook een intellectueel en politiek centrum van de Westerse wereld. Koningen en pausen kwamen hier bijeen; de Abdij was ontegenzeggelijk het kloppend hart van middeleeuws Europa.
Voordat we de Abdij bezoeken, genieten we van de sfeer van de stad Cluny zelf. Nu is het een pittoresk en rustig provinciestadje met zo’n 5.000 inwoners. In de middeleeuwen was Cluny een belangrijk en machtig spiritueel en politiek centrum. Dat legde de stad geen windeieren. De vele mooie middeleeuwse huizen in het historische hart van de stad zijn er nu een bewijs van.
Maison des Dragons
We verkennen Cluny samen met onze gids Juliette van de VVV. Wij volgen haar de Rue de la Barre in. Het is hier een drukte van belang. Meteen valt het Maison des Dragons op. Dit romaanse huis is een van de oudste en best bewaarde gebouwen in Cluny, daterend uit de 12e eeuw. Wij zien de naam direct terug: twee gebeeldhouwde draken sieren de bogen op de façade.
De begane grond diende vroeger als werkplaats, winkel of atelier. De hogere verdiepingen waren de woonruimtes. Nu staan wij binnen en genieten van het prachtige uitzicht. Wij kijken uit op het levendige pleintje, waar de fontein ruist en de kerk Collégiale Notre-Dame statig verrijst. Plotseling is de rust voorbij: een filmploeg is bezig. Ze maken opnamen voor een tv-serie. De regisseur gebaart en wij moeten wachten. Wij mogen het pand pas verlaten als de cruciale scène perfect op tape staat. Wij zijn even figuranten in het heden, gevangen door het verleden.
Romaanse kerk Collégiale Notre-Dame
Vanaf het Maison des Dragons steken wij over naar de Collégiale Notre-Dame. Wij zien dat deze kerk een prachtig voorbeeld van romaanse bouwkunst is. De kerk stamt uit de 12e eeuw en heeft later gotische elementen gekregen. Wij bewonderen vooral het schip en de mooie façade. De Collégiale was oorspronkelijk de parochiekerk van de stad. Vroeger leefde de stad hier letterlijk rond de kerk. De monniken van de Abdij vonden dit een storende plek; zij wilden rust. Daarom verhuisden de monniken later hun eigen gebedshuis, maar deze Collégiale bleef het hart van het burgerleven. Wij nemen even een moment om de serene sfeer binnen te proeven.
Slenteren door de straten
Vanwege de rijkdom van de Abdij telt de stad veel goed bewaarde, romaanse burgerhuizen uit de 12e tot 14e eeuw. Veel van die prachtige panden behoren zelfs tot de oudste van Frankrijk. In de afgelopen jaren zijn veel vervallen huizen vakkundig hersteld. Er staan nog steeds meer dan 200 historische huizen in het centrum. Daarvan hebben zo’n vijftig panden hun oorspronkelijke gevelversiering deels of geheel behouden. De indeling was altijd hetzelfde: op de begane grond werkte de ambachtsman en verkocht zijn spullen. Boven woonden de bewoners. Hoe meer ramen een huis had, hoe rijker de eigenaar van het pand was.
Beklimming van de Tour des Fromages
Voor een ongekende blik op Cluny zoeken we de Tour des Fromages op. Deze stevige middeleeuwse toren is een blikvanger in het centrum. De klim van de 120 treden hebben we er graag voor over. Eenmaal boven belonen wij onszelf met een werkelijk imponerend uitzicht. We zien de hele stad Cluny liggen. Het weer is niet perfect. De lucht is grijs, maar het panorama blijft adembenemend. Onze gids Juliette legt de bijzondere naam uit. Oorspronkelijk heette de toren de Tour des Fèves (Bonentoren). Hier maalde men bonen tot meel. De toren diende later als opslag voor de kaas van de Abdij. Daarmee kreeg de toren zijn huidige naam, de Kaastoren.
Musée d’Art et d’Archéologie
Wij beginnen onze verkenning in het Musée d’Art et d’Archéologie. Gids Juliette leidt ons naar dit museum als voorbereiding: we begrijpen de Abdij en het belang in de historie beter na dit bezoek. Het museum is gevestigd in het elegante Paleis van abt Jean de Bourbon. Dit 15e-eeuwse paleis is al een bezienswaardigheid op zich. Allereerst bekijken we de maquette van de Abdij tijdens de hoogtijdagen. Wat een omvang! De zaal met de gebeeldhouwde kapitelen is het hoogtepunt. Deze kapitelen komen uit het koor van de Grote Kerk. Zij tonen Bijbelse scènes en figuren uit de muziek. Wij zien hier ook maquettes en archeologische vondsten. Ze illustreren de waanzinnige omvang van het verdwenen kloostercomplex.
Abdijpark
Na alle historische indrukken zoeken wij even de rust op. Wij wandelen naar het Parc Abbatial (het Abdijpark). Dit is een groene oase, een heerlijk rustpunt midden in de stad. Vanaf hier hebben wij een schitterend uitzicht op de omgeving. Ons oog valt op de robuuste Tour Fabry. Deze toren is een van de weinige overgebleven wachttorens van de oude middeleeuwse stadsmuur. De toren staat als een stille getuige van de voormalige omvang van Cluny. Aan de rand van het park staat een statig pand, ongetwijfeld was het ooit onderdeel van de Abdij.
Het meesterwerk: de Abdij van Cluny
De Abdij van Cluny, of wat er van over is, is het onbetwiste hoogtepunt van ons bezoek aan de stad. Zelfs in de gehavende staat dwingt ze eerbied af.
De grote abten en de macht van Cluny
De bloei van Cluny is nauw verbonden met een reeks visionaire abten. Vanaf 910 hebben opeenvolgende abten gewerkt aan de bouw van het heiligdom. De periode van grootste glorie kwam onder Hugo van Semur (ook wel Hugo van Cluny genoemd, 1049-1109). Hij was een van de langstzittende en invloedrijkste abten. Het was zijn beslissing om te starten met de bouw van de derde en grootste abdijkerk: de zogenaamde Maior Ecclesia (de Grote Kerk).
Waanzinnige omvang van de Abdij van Cluny
De Maior Ecclesia was een architectonisch wonder van de romaanse kunst en een symbool van de Cluniacenzer macht. Met een lengte van 187 meter en een breedte van 90 meter was dit vier eeuwen lang de grootste christelijke kerk ter wereld. Ze had een dubbel dwarsschip, vijf beuken en een koor met omgang en tot slot vijf grote kapellen. De hoogte van het gewelf was ongekend voor die tijd. Het was Hugo’s ambitie om de macht van God op aarde en die van de Orde van Cluny te demonstreren. Dat is hem goed gelukt! Na de totstandkoming van de Sint-Pieter in Rome was de Abdij niet meer het allergrootste christelijke heiligdom. Wel dankte Cluny er de bijnaam “het tweede Rome” aan.
De verwoesting van de Abdij van Cluny
Met zoveel grandeur is het des te pijnlijker om de huidige staat van de Abdij te zien. Wat veroorzaakte deze enorme verwoesting? Het antwoord is de Franse Revolutie in 1789 en de periode erna. Toen de kloosterordes werden opgeheven en de Abdij tot nationaal bezit werd verklaard, begon het verval. De genadeslag kwam toen de enorme kerk in de 19e eeuw verkocht werd aan een handelaar in bouwmaterialen. Met buskruit en dynamiet werd het meesterwerk stelselmatig gesloopt. De stenen werden gebruikt voor de huizenbouw in het dorp en de regio. Een onvoorstelbaar verlies voor het Europese erfgoed. De vernieling stopte pas toen de overblijfselen werden aangewezen als nationaal monument, maar toen was het meeste leed al geschied.
Onze bezichtiging van de Abdij van Cluny
Gelukkig zijn er nog genoeg fragmenten en gebouwen over die ons een indruk geven van de grootsheid. We hebben het geluk om een rondleiding te krijgen van Florence. Zij is een gepassioneerde lokale gids die de stenen voor ons weer tot leven brengt.
Onze tocht begint bij het overgebleven deel van het grote transept (dwarsschip), inclusief de prachtige, massieve Wijwater Klokkentoren (Tour de l’Eau Bénite) en de Uurwerktoren (Tour de l’Horloge). Dit ene stuk transept is al zo hoog en indrukwekkend dat je je nauwelijks kunt voorstellen dat dit slechts een fractie is van de oorspronkelijke kerk. De omvang van de verdwenen beuken is gemarkeerd met lage muren en metalen palen, waardoor je de enorme plattegrond en de schaal van het oorspronkelijke gebouw kunt visualiseren.
Florence vertelt dat de fundamenten nog in de grond liggen. Ze wijst naar de plek waar ooit het koor was. Nu is dat ingenomen door een deel van de École Nationale Supérieure d’Arts et Métiers (ENSAM), een ingenieursschool. Inderdaad, ironisch genoeg staat de moderne techniek nu op de plek van het middeleeuwse intellectuele centrum! De studenten studeren en wonen in de overblijfselen van de Abdij. Ze dragen allemaal bijzondere jassen met een betekenis. De kleur van de jas verraadt hoe ver een student is gevorderd met de opleiding. Daarna leidt Florence ons door de overgebleven kloostergebouwen en de kloostergang, waar we de serene sfeer proeven die de monniken hier eeuwenlang zochten.
Kapel van Jean van Bourbon
We lopen de kapel van abt Jean de Bourbon binnen. De kapel is prachtig gerestaureerd en toont de rijkdom van de late middeleeuwen. Deze kapel is uitgevoerd in de flamboyante gotische stijl. Wij bewonderen de weelderige muurdecoraties. Er staan overal indrukwekkende beelden tegen de wanden. Wij herkennen beeltenissen van heiligen, maar ook van de familie van de abt. Deze beelden getuigen van de enorme invloed en status van abt Jean de Bourbon. De kapel diende als zijn persoonlijke begrafeniskapel.
Oude meelzolder
Wij vervolgen onze weg over het uitgestrekte terrein van de Abdij. Wij lopen naar een van de best bewaarde gebouwen: de oude meelzolder, ofwel de fariniers. Dit was vroeger de opslagplaats voor het graan van de monniken. De ruimte zelf is indrukwekkend groot. Maar onze blik wordt direct getrokken door de bijzondere kapitelen. Deze gebeeldhouwde kunstwerken staan hier tentoongesteld. Ze zijn afkomstig uit het verwoeste koor van de grote kerk. De kapitelen tonen figuren, Bijbelse scènes en de beroemde allegorieën van de acht muzikale modi. Deze acht kerktoonsoorten vormden de basis voor bijna alle westerse muziek in de middeleeuwen.
Als afsluiting bekijken we de 3D-film in het bezoekerscentrum. Deze film geeft de Maior Ecclesia in haar volle glorie weer. Door de virtuele reconstructie zien we de immense, gewelfde ruimte, het lichtspel door de ramen en de rijke versieringen.
Cluny, een prachtige stad
In een dag hebben we een geweldige indruk gekregen van Cluny en de imposante Abdij. Ook de omgeving van Cluny is de moeite waard. Dat wijngaarden, pittoreske dorpjes in het glooiende landschap, en prachtige kastelen. Dat gaan we morgen verkennen op onze e-bikes. Wordt vervolgd!
Veelgestelde vragen over Cluny en de Abdij van Cluny
Cluny ligt in het prachtige, glooiende zuiden van het Franse Bourgondië (officieel Bourgogne-Franche-Comté). Cluny is onderdeel van het departement Saône-et-Loire. Je vindt het midden in het wijngebied van de Mâconnais. Cluny ligt zo'n 25 kilometer ten noordwesten van de stad Mâcon.
Cluny bereik je het makkelijkst met de auto, want het ligt vlakbij de snelweg A6 (Parijs-Lyon). Je pakt dan de afrit bij Mâcon of die bij Tournus. Kom je met de trein? Stap dan uit op het TGV-station Mâcon-Loché TGV of Le Creusot TGV. Vanaf daar is het nog een stukje met de taxi of de regionale bus.
Cluny was ooit het machtigste klooster van Europa en het spirituele centrum van het Westen. Niet voor niets kreeg de stad de bijnaam 'Tweede Rome' van de middeleeuwen. Je wandelt hier over de ruïnes van wat de grootste kerk ter wereld was, maar je stapt ook in een perfect bewaard gebleven middeleeuws stadje. Het is de ideale plek als je houdt van geschiedenis, architectuur en een vleugje dramatiek (want de Abdij is helaas grotendeels gesloopt).
Je mag deze bezienswaardigheden zeker niet missen:
- De Abdij van Cluny. Zelfs de ruïnes zijn indrukwekkend groot, zeker de overgebleven delen van het dwarsschip en de kloostergebouwen.
- Musée d'Art et d'Archéologie. Hier zie je de originele kapitelen van de Grote Kerk. Een must!
- De Fariniers (oude meelzolder). Een bewaard gebleven gebouw dat nu dienst doet als schatkamer voor de middeleeuwse sculpturen.
- Historisch Centrum. Dwaal door de straatjes vol romaanse huizen, zoals het beroemde Maison des Dragons.
- Tour des Fromages. Beklim deze middeleeuwse toren voor een fantastisch uitzicht over de hele stad en de omgeving.
- Collégiale Notre-Dame. De sfeervolle Romaanse parochiekerk van de stad.
Makkelijk: je kunt de stad uitstekend wandelend verkennen. Als je de symbolen op straat volgt (zie foto hieronder), kom je langs de mooiste plekken. Daar vind je ook diverse leestafels met meer informatie over de bezienswaardigheden.
Absoluut! Het is dan misschien geen complete kerk meer. Toch maakt de schaal van de overblijfselen de grootsheid van de Maior Ecclesia weer levend. Daarnaast zijn er mooie reconstructies en virtuele rondleidingen te zien. Je krijgt een unieke kijk op een gebouw dat eeuwenlang de architectuur in heel Europa heeft beïnvloed.
De omgeving van Cluny is te mooi om over te slaan!
- Fietstour. Huur een fiets en verken de Voie Verte (een oude spoorlijn) of rijd door het glooiende landschap vol wijngaarden en pittoreske dorpjes. Een stop bij een wijnboer is zo gemaakt. Een goed adres om een fiets te huren is Bourgogne Découverte. De fietsverhuur is ideaal gesitueerd: aan de rand van de grote parkeerplaats Parking du Prado.
- Solutré-Pouilly. Rijd naar dit pittoreske dorp en bewonder de spectaculaire Roche de Solutré, de rotsformatie die je ook kunt beklimmen.
- Taizé. Bezoek de kleine plaats Taizé. De mooie kerk werd in de middeleeuwen gebouwd in opdracht van de Abdij van Cluny
- Kasteel van Cormatin. Een prachtig, goed bewaard gebleven renaissancekasteel met weelderige interieurs en grachten.
- Saint-Gengoux-le-National. Een charmante middeleeuwse stad met een rijk historisch centrum, ideaal voor een rustige wandeling.
- Op zo'n 25 kilometer afstand ligt de wijnstad Mâcon, parel van Bourgondië.
In Bourgondië eet je natuurlijk fantastisch. In Cluny is dat niet anders. Dit zijn de favoriete restaurants in Cluny:
- Café du Centre Chez Sissis: Een gezellige, lokale favoriet die traditionele en eerlijke Franse kost serveert. Altijd goed!
- Potin Gourmand: Voor een verfijnde, gastronomische maaltijd met gerechten die de lokale producten in de spotlights zetten.
- La Table D’Héloïse: Zeer goed gewaardeerd op Tripadvisor. Vermelding in de Michelingids met een Bib Gourmand.
Slapen doe je hier heerlijk. Dit zijn enkele toptips:
- Chambre d'hôte Porte des Prés. Een absolute aanrader! Dicht bij het centrum, prachtig pand met een uitgestrekte tuin en eigen parkeergelegenheid. De kamer is prima en de gastvrije eigenaresse zorgt voor een uitstekend ontbijt.
- Hotel Saint Odilon. Goed beoordeeld door gasten, geroemd om de centrale ligging.
- Hôtel Bourgogne. Een klassieker met goede recensies, vlakbij de Abdij.
- Le Manoir. Hoog gewaardeerd op Booking.com. Ligt iets buiten het centrum.
Dit is alle accommodatie in Cluny.
Op uitnodiging van Bourgondië Toerisme en Cluny Toerisme bezochten we Cluny. De inhoud van de blog hebben wij onafhankelijk en objectief samengesteld op basis van eigen indrukken.
