In de Noordoostpolder ligt het vroegere eiland Schokland. Eeuwenlang hebben de bewoners moeten strijden tegen de voormalige Zuiderzee. Het eiland is een uniek gebied. Daarom staat het ook op de werelderfgoedlijst van UNESCO. Wij hadden Schokland nog nooit bezocht. En na ons bezoek wisten we: dit is een uniek eiland op het droge. Met tal van herinneringen aan die ongelijke strijd tegen het water. We leiden je langs de interessantste bezienswaardigheden. Maar eerst gaan we wat in op de geschiedenis van dit bijzondere eiland.
Geschiedenis van Schokland
Lang geleden was Schokland een eiland. Het lag midden in de wilde Zuiderzee. Regelmatig zorgden stormen ervoor dat grote delen van het eiland verloren gingen. Toch is het een plek waar sinds de prehistorie mensen hebben gewoond. Ze voerden een permanente strijd tegen de elementen. Daarnaast was de armoede op Schokland groot.
UIt opgravingen blijkt dat al 12.000 jaar geleden mensen op Schokland woonden. Het waren jagers en vissers. In de middeleeuwen waren het vooral boeren. Ze hielden vee en verbouwden graan. Om zich beter te beschermen tegen het wassende water, bouwden ze terpen. Bij een stormvloed boden die terpen de enige bescherming tegen hoog water.
Vanaf de 17de eeuw neemt de armoede op Schokland sterk toe. De landbouw levert te weinig voedingsmiddelen op. Daarnaast verliest men steeds meer land aan de zee. Om toch te kunnen bestaan, gaan de inwoners via scheepvaart handel drijven. Ook werd de visvangst steeds belangrijker.
In 1859 besluit de regering dat de “Schokkers” het eiland definitief moeten verlaten. De armoede is te groot, net als het gevaar van de Zuiderzee. Op dat moment wonen er nog ruim 600 mensen op het eiland. Ze verhuizen noodgedwongen naar de vaste wal. Met de inpoldering van de Noordoostpolder wordt Schokland in 1942 een eiland op het droge.
Bezienswaardigheden op Schokland
Schokland is nu een bijzonder archeologisch monument, midden in de polder. Je vindt hier sporen van menselijke aanwezigheid die tot 10.000 jaar terug gaan. Deze bezienswaardigheden springen er wat ons betreft uit:
Museum Schokland
De beste plek om je te verdiepen in de historie van het eiland is Museum Schokland. Het museum ligt op de toenmalige woonterp van Middelbuurt, midden op het eiland. Het museum neemt je mee vanaf de prehistorie naar de huidige tijd. Het is een zeer interessante tentoonstelling. Je krijgt een prachtig beeld van de levenswijze en de harde strijd die de Schokkers hebben moeten voeren. Het museum is gevestigd in houten huisjes in de stijl van vroeger. Ook het buitenterrein van het museum is de moeite waard. Diverse archeologische vondsten en gebruiksmaterialen uit de historie. De toegang bedraagt € 8. Museumkaarthouders mogen het museum gratis bezoeken.
Kerkruïne
Op de zuidpunt van Schokland, het voormalige Ens, kwam in de 14e eeuw een katholieke kerk. In de loop der eeuwen is de kerk steeds verder uitgebreid. De kerk bleef in gebruik tot 1717. De kerk diende vanaf dit moment alleen nog maar als begraafplaats. In de 19e eeuw sloopte men de kerk. Na de ontruiming van Schokland bleven de doden eenzaam achter in hun graven. In 2002 heeft men de meeste stoffelijke resten opgegraven en herbegraven in het hart van de kerkruïne. In 2003 werd het laatste stoffelijk overschot plechtig begraven.
Waterput
Ooit was het grondwater op Schokland zoet. Geleidelijk werd het water steeds brakker. De opdringende zee verdreef ook het zoete water uit de bodem. Drinkwater werd steeds schaarser. Met de waterput op de terp De Zuidert kon men grondwater gebruiken voor de was en schoonmaak.
Het water was niet drinkbaar. Hiervoor waren de inwoners volledig aangewezen op het opvangen van regenwater. In de winter smolt men sneeuw en ijs voor drinkwater. Soms haalde men per schip water uit Kampen. Door het slechte drinkwater kwamen ziektes als cholera en tyfus regelmatig voor op Schokland.
Waterstaatskerk
Op de plek van de Waterstaatskerk stond vanaf 1717 al een kerk. Dit vierkante gebouw overleefde de stormramp van 1825 niet. Omdat er nauwelijks geld was om een nieuwe kerk te bouwen, schoot Waterstaat te hulp. Zij hebben de kosten voor hun rekening genomen. Daarom draagt de kerk ook zijn bijzondere naam. Omdat de kosten voor de bouw door het Rijk gedragen werden, was de eis dat het een sobere kerk moest worden.
De kerk was het enige gebouw met een leidak. Daarom werd op het dak het regenwater verzameld. Via afvoerbuizen kwam het in de regenwaterkelder. Het opgevangen water verkocht men aan de inwoners. De rest van het water werd opgeslagen in troggen, de “armenbakken”. Hier konden de armste bewoners hun water gratis halen.
Oude Haven
In 1839 werd de Haven bij het oude Emmeloord aangelegd. De haven was de thuisbasis voor een grote vloot. Meer dan 200 binnenvaart- en vissersschepen konden hier aanmeren.
Toch heeft de haven geen lang leven gehad. Twintig jaar na de opening werd Schokland ontruimd. Men wilde de haven gelijk ontmantelen. Maar vanwege het vaak slechte weer op de Zuiderzee bleef de haven behouden. Zo werd het een schuilplaats voor de schippers in tijden van storm en slecht weer. Vissers dreven hier ook handel. Daarvoor kwam er zelfs een visafslag in de haven.
Nu moet je je fantasie de vrije loop laten als je op het terrein van de Oude Haven rondloopt. Een bijzonder gezicht zijn de havenhoofden en aanlegsteiger in het uitgestrekte polderlandschap. Het is nauwelijks voor te stellen dat het hier vroeger zo kon spoken.
Lichtwachtershuis en Misthoornhuisje
Na de ontruiming van Schokland vertrokken niet alle bewoners. Een paar mensen hadden de functie om zorg te dragen voor de haven en de vuurtoren. Daarom werd in 1882 een dienstwoning voor de lichtwachter gebouwd. Het diende tevens als kleine kruidenierswinkel voor de schippers.
Vlak daarbij staat het Misthoornhuisje. In dit gebouw bediende de havenmeester de misthoorn. Na de inpoldering verloor het huis deze functie. Men gebruikte het daarna als gastenverblijf. Nu is er een kleine ruimte ingeruimd voor informatie over de haven van Schokland. Ernaast staat de vuurtoren van het eiland.
Bezoekerscentrum De Gesteentetuin
In De Gesteentetuin maak je een reis door de tijd. Die reis begint zo’n 200.000 jaar geleden. Je vindt er grote zwerfkeien. Die zijn in de voorlaatste ijstijd achtergelaten in de Noordoostpolder. Daarnaast kun je een tentoonstelling zien over het ontstaan van de aarde en van stenen. De Gesteentetuin is ook het startpunt voor twee gemarkeerde wandelingen over Schokland.
Schokkerbos
Het Schokkerbos staat op een bodem van veen, keileem en klei. Die ondergrond is een unieke voedingsbodem voor allerlei varens, paddenstoelen en mossen. Deskundigen hebben hier wel meer dan 75 verschillende soorten mos ontdekt. Ook vonden ze bijna 400 soorten paddenstoelen. Zo’n 30 zijn uiterst zeldzaam in Nederland. Het bos is zo’n 85 hectare groot. Het bestaat vooral uit essen, eiken en naaldbomen.
Wandelen langs de hoogtepunten van Schokland
Als je de diverse hoogtepunten van Schokland wilt zien, is een wandeling de beste optie. Er zijn twee gemarkeerde wandelingen:
Ruïne Wandeling
Deze wandeling neemt je mee langs het zuidelijke deel van Schokland. De route is in totaal 7,6 kilometer lang. Hij begint en eindigt bij het Bezoekerscentrum. De route heeft een blauwe markering.
Vluchthaven Wandeling
Deze oranje wandelroute gaat door het Schokkersbos en langs de weilanden naar de voormalige haven aan de noordkant. De wandeling is 5,5 kilometer. Ook deze wandeling begint bij het Bezoekerscentrum.
Het is mogelijk om beide routes eenvoudig te combineren tot een compleet rondje over het eiland. Dan mis je geen van de hoogtepunten van Schokland. Meer informatie over de wandelroutes op Schokland. Houd er wel rekening mee dat bepaalde delen van de wandelingen (vooral de Vluchthaven Wandeling), over zeer drassige en modderige paden gaat.
Fietsroutes rond Schokland
Schokland kun je natuurlijk ook op de fiets verkennen. Dit zijn twee mooie fietsroutes:
Zuiderzee eilandenroute
De Zuiderzee eilandenroute is een verrassende fietstocht die over Schokland, door Urk en langs Nagele gaat. Een heerlijke fietstour langs de hoogtepunten van de Noordoostpolder. Het is een knooppuntenroute langs de knooppunten 75, 47, 85, 39, 68, 02, 36, 25, 86, 77, 16, 01, 11, 56, 94, 26, 10, 52, 98, 37, 21, 87, 37 en weer terug naar knooppunt 75.
Happen en Trappen-fietsroute
Dit soort fietsroutes combineren een geweldige culinaire ervaring met een prachtige fietstocht. Of zoals de organisatie zegt: “de lekkerste fietstochten van Nederland”. Er is er eentje die Schokland, maar ook Urk, Tollebeek, Ens en Nagele aandoet. De fietsroute is 56 kilometer lang. Je maakt vijf tussenstops bij restaurants voor een menugang. Meer informatie over de Happen en Trappen-fietsroute rondom Schokland. Vanzelfsprekend kan dit alleen als de coronabeperkingen zijn opgeheven.
Praktische informatie over de hoogtepunten van Schokland
Schokland ligt in het zuidelijk deel van de Noordoostpolder. Het ligt niet ver van de N50 en de A6. Kampen is redelijk dichtbij, net als Nationaal Park de Weerribben-Wieden.
Schokland is eigenlijk alleen met de auto te bereiken. Via de snelweg A6 door de polder neem je afslag Nagele. Hierna is het minder dan 10 minuten rijden. Via de N50 van Kampen naar Emmeloord neem je de afslag 33 naar Schokland. Dan duurt het nog ongeveer vijf minuten voordat je arriveert.
Met het openbaar vervoer is Schokland niet te bereiken. Je kunt eventueel buslijn 141 tot Ens nemen. Daar zul je verder moeten reizen met de regiotaxi naar Schokland.
Bij het Museum Schokland is een grote parkeerplaats. Daarnaast is er een kleine parkeergelegenheid bij het Bezoekerscentrum. Beide parkeerplaatsen zijn gratis.
De toegang tot Schokland is geheel gratis. Alleen voor het Museum Schokland moet je entree betalen (€ 8 voor een volwassene). Museumkaarthouders hebben gratis toegang.
Een prachtige plek om wat te nuttigen is het Museumrestaurant Schokland. Andere horecagelegenheden vind je in het nabijgelegen Ens.
- Op Schokland zelf zijn geen overnachtingsmogelijkheden.
- In het dichtbij gelegen Nagele is een camperplaats genaamd “Afslag Nagele”. Hier biedt men ook vier B&B ruimtes (waaronder een safaritent) aan.
- In Nagele vindt je daarnaast ook een natuurhuisje dat geschikt is voor 6 personen.
- In het naburige Ens ligt B&B De Pipowagen. Een romantische overnachtingsmogelijkheid in een ruime Pipowagen met een eigen badkamer.
