In oktober verkenden we de Via Algarviana, een populaire langeafstandswandelroute in Portugal. De route biedt een ideale mix van verschillende ervaringen. Zo genoten we hier van wandelingen door de indrukwekkende natuur onder een prettig najaarszonnetje. Daarnaast ontdekten we authentieke dorpen en stadjes die hun traditionele karakter hebben behouden. Een van die plaatsen is Alcoutim, het officiële startpunt van de Via Algarviana. We verbleven hier enkele dagen. Dit historische stadje ligt aan de grens tussen Portugal en Spanje. Met een middeleeuws kasteel en witgekalkte huizen tegen de heuvels en smalle straatjes, voelt Alcoutim oprecht Portugees. Hier ontdek je het andere, meer authentieke Algarve.
Alcoutim door de eeuwen heen
We wandelen vanuit ons hotel richting het oude centrum. Langs de kant zien we witte stenen muurtjes met typische Portugese tegeltjes waarop spreuken staan. Onze gidsen tijdens onze wandeling over de Via Algarviana, vergezellen ons ook dit keer. Ze vertalen en leggen uit wat er op de tegels staat. Omdat ze allebei Ana heten, noemen wij ze Ana Algarve en Ana Algarviana om ze uit elkaar te houden. Ana Algarve werkt bij het toerismebureau van de Algarve, terwijl Ana Algarviana verbonden is aan de organisatie van de Via Algarviana. Ze vertellen dat de spreuken de verbondenheid tussen Portugal en Spanje benadrukken. En de rivier die de landen scheidt maar ook verbindt.
Terwijl we verder lopen, vertellen ze over de lange geschiedenis van Alcoutim. Het stadje was al in de Romeinse tijd een belangrijke handelsplaats. Later beheersten de Moren het gebied bijna vijf eeuwen, tot de Portugezen het in de dertiende eeuw heroverden. Ana Algarviana wijst op het doorzettingsvermogen van de mensen die hier leefden, ondanks de moeilijke omstandigheden. In de verte zien we het kasteel dat nog altijd waakt over het stadje. Langzaam naderen we het oude centrum, waar de historische sfeer duidelijk voelbaar is.
Langs de Guadiana naar het kasteel van Alcoutim
We steken de brug over de Ribeira de Cadavais over en zien een informatiebord over de Grande Rota do Guadiana. Deze wandelroute is ruim 78 kilometer lang en loopt door drie gemeenten en zeventien dorpen. Ana Algarve vertelt dat de route het binnenland met de kust verbindt. Het landschap is afwisselend, met bergen, rivieroevers en veel natuur. Zo zijn er meer wandelmogelijkheden dan alleen de Via Algarviana. Dit gebied trekt wandelaars vanwege het rijke erfgoed en de frisse lucht.
We lopen het oude centrum in en zien verschillende informatieborden. De teksten zijn in het Portugees en Engels, wel zo prettig! We passeren de Church of Mercy, een kerk uit het begin van de zestiende eeuw. De broederschap die erbij hoorde, bestaat hier al sinds 1513. De kerk heeft een zware overstroming in 1876 meegemaakt. Toen werd veel schade aangericht. Later werd het interieur aangepast om ruimte te maken voor een ziekenhuisuitbreiding.
De lange Guadiana
Bij de oever van de Guadiana vertelt Ana Algarviana over de lange geschiedenis van de rivier. De Guadiana is een van de langste rivieren van het Iberisch schiereiland. Vroeger was het een belangrijke handelsroute en grens tussen Portugal en Spanje. De rivier was vol met vis, gevangen met traditionele technieken. Olijfbomen, vijgen en wijnstokken groeiden langs de vruchtbare oevers. De overstroming van 1876 veroorzaakte veel schade. Nu regelt de Alqueva-dam de waterstand.
Langs de rivier zien we beeldhouwwerken die stuk voor stuk een stukje geschiedenis verbeelden. Ze zijn gemaakt door een lokale kunstenaar. We wandelen verder langs het officiële startpunt van de Via Algarviana. Ook begint hier de Lourinhã Hiking Trail, een andere wandelroute. Deze route voert door heuvels en olijfgaarden. Het uitzicht op het kasteel en het Spaanse Sanlúcar de Guadiana is prachtig. Voor wandelaars is dit gebied een waar paradijs, zoveel wordt ons wel duidelijk.
Grenswachters en smokkelaars
Bij de rivier staat een beeld van een grenswachter, een stille herinnering aan het smokkelverleden van deze grensstreek. Ana Algarve vertelt dat de grenswachters hier niet altijd streng waren. Veel hadden familiebanden met smokkelaars, waardoor de grensbewaking vaak met een oogje dicht werd gedaan. Alcoutim leefde deels van deze smokkelhandel, wat algemeen bekend was. Dit kleurrijke verleden wordt jaarlijks gevierd tijdens het populaire Festival do Contrabando (Smokkelaarsfestival). Hierbij komen de bewoners van Alcoutim en het Spaanse Sanlúcar de Guadiana samen voor een driedaags evenement.
Vanaf de rivier hebben we steeds uitzicht op Sanlúcar de Guadiana en het Castillo de San Marcos. Het Spaanse stadje ligt zo dichtbij dat we de rivier makkelijk zouden kunnen overzwemmen. Die nabijheid maakt de grens hier bijzonder tastbaar.
Op weg naar het kasteel bezoeken we een expositie over Mediterrane voeding. Deze leefstijl is erkend als immaterieel cultureel erfgoed. De tentoonstelling laat zien hoe belangrijk deze traditie is voor gezondheid en cultuur. Het is een mooie aanvulling op onze wandeling. Zo ontdekken we niet alleen natuur en geschiedenis, maar ook het dagelijks leven hier.
Bezoek aan het kasteel van Alcoutim
Via smalle, idyllische straatjes lopen we langzaam omhoog richting het kasteel van Alcoutim. Het kasteel ligt hoog op een heuvel en kijkt uit over de rivier Guadiana en het dorp. Het is duidelijk waarom deze plek zo belangrijk was: het biedt een perfect uitzicht om de grens te bewaken.
De bouw van het kasteel begon in de veertiende eeuw, tijdens het bewind van koning Dom Dinis. Zijn doel was duidelijk: de grens verdedigen en de handel op de rivier controleren. Binnen de kasteelmuren stonden huizen, een gevangenis en een waterreservoir. Eén van de huizen had zelfs twee verdiepingen en werd waarschijnlijk als uitkijktoren gebruikt. Dat klinkt als een middeleeuws appartementencomplex met uitzicht!
Tijdens de zeventiende eeuw, na de herovering van de Portugese onafhankelijkheid, kreeg het kasteel een flinke upgrade. Omdat Spanje nog steeds een bedreiging vormde, werden de oude verdedigingswerken versterkt en kwamen er nieuwe bij. Er kwam ondermeer een platform met zeven kanonnen. Deze stonden gericht op het Spaanse Sanlúcar de Guadiana, vlak aan de overkant van de rivier. De muren werden verstevigd met bastions om het gewicht van de kanonnen te dragen. Zo kon het kasteel eindelijk een potje kanonvuur aan zonder uit elkaar te vallen.
Binnen de muren werden ook het huis van de gouverneur, soldatenverblijven en een kruitkamer gebouwd. Het hele dorp veranderde zo in een echte garnizoensvesting. Volgens tekeningen uit de achttiende eeuw waren er gebouwen voor militaire, administratieve en commerciële functies. Opvallend was dat er rondom het kasteel geen bebouwing meer stond. Blijkbaar hield men het liever overzichtelijk.
Van verdedigingsfort naar slachthuis en museum
In de negentiende eeuw kreeg het kasteel een verrassende nieuwe functie: het terrein werd gebruikt als slachthuis. Niet bepaald een romantische bestemming voor zo’n historisch bouwwerk. Wel laat het zien hoe flexibel het kasteel is geweest.
In de jaren zestig van de twintigste eeuw begon men met restauratiewerkzaamheden om de muren te versterken en de omgeving schoon te maken. In de vroege jaren negentig startte de gemeente Alcoutim een project om het kasteel te herstellen en op te knappen. Tijdens de opgravingen werden verschillende archeologische vondsten gedaan die later verder onderzocht zijn. Tegenwoordig is het kasteel zowel een ruïne als een museum. Binnen is een tentoonstelling over archeologie te zien. In de oude kruitkamer is een expositie over middeleeuwse spellen ingericht. Blijkbaar hielden ze hier niet alleen van kanonnen, maar ook van spelletjes.
Terwijl we rondlopen, beseffen we dat het kasteel van Alcoutim veel meer is dan alleen stenen en muren. Het vertelt verhalen van oorlog en vrede. Maar dus ook van handel en het gewone leven. En dat alles met een prachtig uitzicht over de rivier en het Spaanse landschap. Een plek waar geschiedenis tastbaar wordt, zonder dat het stoffig aanvoelt. Al met al een indrukwekkende ervaring, zelfs voor wie niets heeft met een kasteelbezoek.
Via de kerk naar het terras
We dalen eerst rustig af vanuit het kasteel, om daarna steil omhoog te klimmen door de meest pittoreske straatjes. De laatste meters naar de Hermitage van Nossa Senhora da Conceição leggen we af via een indrukwekkende trap. Deze trap is gebouwd door militaire ingenieurs in de late zeventiende en vroege achttiende eeuw. Ondanks de barokke stijl zijn de ronde trappen strak en ordelijk, bijna militair precies. Ze verbinden de kerk met het dorp en zorgen voor een prachtig uitzicht.
Boven aangekomen zien we het kleine kerkje dat we al vanaf het kasteel bewonderden. Het straalt charme uit. De Hermitage dateert uit de zeventiende eeuw en is gewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van de Onbevlekte Ontvangenis. Helaas is het gebedshuis gesloten dus lopen we er even omheen en maken er wat foto’s.
Na ons bezoek aan de Hermitage lopen we via smalle steegjes weer de heuvel af richting het centrale plein van Alcoutim. Op het plein zien we een paar jonge mensen in groene politieke tenues. Ze proberen nog wat zwevende kiezers te bereiken, maar het plein is verder vrijwel leeg. Verveeld staren ze wat voor zich uit, waarschijnlijk wachtend op een wonder of een voorbijganger die zin heeft in een praatje.
We sluiten onze dag af met een drankje op een terras. Vanaf hier hebben we een fraai uitzicht op de rivier, het kasteel en het kerkje. Wat een leuk en interessant bezoek was dit aan zo’n klein plaatsje! We besluiten dat Alcoutim misschien niet de plek is om speciaal voor van de kust naar toe te reizen. Maar als je dit authentieke deel van de Algarve wil ontdekken, mag een uitgebreid bezoek aan Alcoutim zeker niet ontbreken.
Praktische wetenswaardigheden voor een bezoek aan Alcoutim
Alcoutim ligt aan de grens tussen Portugal en Spanje, in het oostelijke deel van de Algarve. Je bereikt het het beste met de auto via de N122 of de N124. Openbaar vervoer is beperkt, dus een auto is aan te raden.
Ja, Alcoutim is het officiële startpunt van de Via Algarviana, een langeafstandswandelroute. Daarnaast begint hier ook de Grande Rota do Guadiana (GR15) en de Lourinhã Hiking Trail. Er is dus volop keuze voor wandelaars.
Alcoutim is een kleine plaats met een rijke geschiedenis en mooie wandelmogelijkheden. Het is prima geschikt voor een dagtrip, vooral als je ook wilt wandelen of het kasteel bezoeken. Voor een rustig verblijf en meer tijd om te ontdekken, kun je er ook enkele dagen verblijven.
Ja, in het centrum van Alcoutim vind je enkele restaurants en terrassen met uitzicht op de rivier en het kasteel. Hier kun je genieten van lokale gerechten en de ontspannen sfeer.
Zeker, het Spaanse stadje Sanlúcar de Guadiana ligt vlak aan de overkant van de rivier. Je kunt er met een veerboot naar toe en zo twee landen in één dag bezoeken.
Voor ons persoonlijk was één dag voldoende om Alcoutim goed te verkennen. Het is wel een perfecte thuisbasis voor de start en finish van etappe 1 van de Via Algarviana. Ben je er tijdens een van de festivals, plan dan minstens twee dagen in voor Alcoutim.
Het Alcoutim Walking Festival (ook bekend als "Caminheiros: Border Experiences") wordt jaarlijks in maart gehouden. Dit driedaagse evenement brengt wandelliefhebbers samen om de prachtige natuur rond Alcoutim te verkennen. Tijdens het festival kun je deelnemen aan begeleide wandelingen van verschillende moeilijkheidsgraden, genieten van boottochten op de Guadiana-rivier en kennismaken met lokale tradities. Het is een perfecte gelegenheid om de rustige schoonheid van het binnenland van de Algarve te ontdekken, ver weg van de drukke kustplaatsen.
Het Festival do Contrabando (Smokkelaarsfestival) wordt doorgaans eind maart/begin april gehouden in de oneven jaren. Dit kleurrijke evenement viert de unieke geschiedenis van smokkel tussen Portugal en Spanje over de Guadiana-rivier. Het hoogtepunt van het festival is de tijdelijke voetgangersbrug die speciaal voor deze gelegenheid wordt aangelegd tussen Alcoutim en het Spaanse Sanlúcar de Guadiana. Zo kun je vrij tussen beide landen wandelen – een symbolische omkering van de tijd waarin deze oversteek heimelijk 's nachts plaatsvond. Verwacht historische reconstructies, traditionele markten, muziek, dans en heerlijk eten.
